Allah-Təala buyurur:
Həqiqətən, Allah yanında din – İslamdır.
(Qur’an, Ali-İmran, 19)
İslamın lüğəvi mənası daha əvvəl izah olunmuşdu və bu ayədə də həmin mənaya işarə edilir. Çünki ayənin davamında kitab əhli arasında, elm gəldikdən sonra baş verən ixtilafın səbəbi – onların öz aralarındakı zülm və azğınlıq kimi göstərilir.
Bu kontekstdə ayənin mənası belə olur:
Allah yanında din – bir təkdir, onda heç bir ixtilaf yoxdur. Allah qullarına yalnız bu dini əmr etmişdir. Peyğəmbərlərinə (əleyhimussələm) nazil etdiyi kitablarında yalnız bu dini bəyan etmişdir. Ayə və nişanələri də yalnız bu dinə dəlalət edir. Bu din – İslamdır, yəni haqqa təslim olmaqdır – həm etiqadda, həm əməldə.
Başqa sözlə, İslam – Rəbbani məqamdan gələn maarif və hökmlərə təslim olmaqdır.
Hərçənd ki, Allahın peyğəmbərləri və rəsulları (əleyhimussələm) vasitəsilə göndərdiyi şəriətlər say və forma baxımından fərqli olmuşdur, lakin mahiyyətcə hamısı birdir. Bu fərqlər – kamillik və naqislik dərəcəsindədir, ziddiyyət və təzad deyil.
Bu şəriətlərin hamısını birləşdirən cəhət – Allahın istədiyi şəkildə, Onun rəsullarının dili ilə gələn hökmlərə təslim olmaq və itaət etməkdir.
—
Allah yanında din – təslimiyyətdir
1. Ayənin açılışı
Allah Qur’anda buyurur:
Həqiqətən, Allah yanında din – İslamdır.
Bu, sadəcə bir ad deyil, bir haldır – yəni təslim olmaq, haqqa boyun əymək, Rəbbin hökmünü qəbul etmək.
2. İslam – bütün peyğəmbərlərin ortaq çağırışı
İslam – yalnız sonuncu şəriət deyil.
O, Adəmdən (əleyhissələm) Muhəmmədə (səllallahu əleyhi və alih) qədər bütün peyğəmbərlərin çağırışının mahiyyətidir.
Şəriətlər fərqli ola bilər – namazın forması, orucun vaxtı, halal-haramın detalları – amma hamısı Allahın iradəsinə təslim olmaqdır.
3. Təslimiyyət – dinin ruhudur
İslam – haqqı tanıyıb ona təslim olmaqdır.
Bu təslimiyyət iki sahədədir:
— Etiqad – Allahı (Təvhid), peyğəmbəri (nubuvvət), axirəti (məad) tanımaq və qəbul etmək. (Üsuliddin)
— Əməl – Allahın əmrlərinə boyun əymək, Onun razılığına uyğun yaşamaq.
4. Şəriətlərdə fərq, mahiyyətdə birlik
Allahın göndərdiyi şəriətlər – forma baxımından fərqli, mahiyyətcə isə eynidir.
Fərqlər – kamillik dərəcəsindədir, ziddiyyət deyil.
Hamısı – Allahın istədiyi şəkildə yaşamaq üçün bir yoldur.
—
Yekün:
— Allah yanında din – təslimiyyətdir, ad deyil.
— İslam – haqqa boyun əymək, Rəbbin hökmünü qəbul etməkdir.
— Peyğəmbərlərin şəriətləri fərqli olsa da, ruhları birdir – Allahın iradəsinə itaət.
— Əsl din – Allahın istədiyi kimi yaşamaqdır, öz istədiyimiz kimi yox.
Mənbə: Əl-Mizan təfsiri