Автор: fn77

Bəzi mömin və möminələr nikahdan üz döndərərək dünya işlərinə sarılırlar. Onların üzrləri də müxtəlif olur: kiminin arzusu karyera qurmaqdır ki, heç kəsə möhtac qalmasın; kimisi isə sərvət toplayıb ev, maşın və sair dünya nemətlərinə sahib olmaq istəyir.

Əlbəttə, bu işlərin öz-özlüyündə bir eybi yoxdur. Lakin unutmamalıyıq ki, biz bu dünyaya yalnız dünya üçün gəlməmişik.

Evlilik barəsində çoxsaylı mötəbər rəvayətlərimiz vardır. Məsələn, Rəsulullahdan (s) nəql olunur ki, buyurub: “Kim evlənsə, dininin yarısını qorumuş olar.” Yenə ondan (s) nəql olunur ki, buyurub: “Müsəlman bir kişinin İslamdan sonra əldə etdiyi ən gözəl qazanc, ona baxanda sevinc bəxş edən, əmr etdikdə itaət edən, ondan ayrı olanda isə özünü və malını qoruyan mömin bir zövcədir.”

Həmçinin İmam Sadiqdən (ə) nəql olunur ki, buyurub: “Evli bir kişinin qıldığı iki rükət namaz, subay bir kişinin qıldığı yetmiş rükət namazdan daha üstündür.”

Bunlardan başqa da çoxlu rəvayətlər mövcuddur. Bilin ki, bu rəvayətlərdəki tövsiyələr yalnız rəmzi və quru savab xarakteri daşımır. Hər bir zahiri hökmün batini bir həqiqəti vardır. Əgər diqqətlə yanaşsaq, həmin rəvayətlərdə hikmətlərin dərin qatlarını görə bilərik. Məsələn, “dininin yarısını qorumuş olar” ifadəsi kiçik bir məna daşımır — xüsusən də bu dövrdə. Çünki sabahkı imanımızın necə olacağına ümidimiz yoxdur.

Nikah insanın kamilliyə — həm maddi, həm də mənəvi yetkinliyə — çatması yolunda böyük bir vasitədir. Çünki bu yolçuluqda insana yoldaş, sirdaş və köməkçi lazımdır. O köməkçilərdən biri insanın həyat yoldaşıdır.

Peyğəmbərdən (s) həm əhli-sünnə, həm də şiə mənbələrində nəql olunan hədisdə buyurulur: “Nikah mənim sünnəmdir. Kim mənim sünnəmdən üz döndərsə, məndən deyil.”

İmam Sadiqdən (ə) və Əmirül-Möminindən (ə) nəql olunur ki, buyurublar: “Evlənin! Çünki Rəsulullah (s) buyurub: Kim mənim sünnəmə tabe olmaq istəyirsə, bilsin ki, evlənmək mənim sünnəmdəndir.”

Allah bizi Özünün razı olduğu işlərə müvəffəq etsin!

Bəşər ailəsinin bütün üzvlərinə xas olan ləyaqətləri və onların bərabər və alınmaz hüquqlarını qəbul etməyin azadlığın, ədalətin və ümumi sülhün təməli olduğunu nəzərə alaraq;

və insan hüquqlarına laqeydliyin və həqarətin bəşəriyyətin vicdanını hiddətləndirən vəhşi əməllərə gətirib çıxardığını və insanların söz və əqidə azadlığına mane olacağı, qorxu və ehtiyaclardan azad olacağı bir dünyanın yaradılmasının insanların ən ali arzusu kimi bəyan edildiyini nəzərə alaraq;

və insanın müstəbidliyə və zülmkarlığa qarsı sonuncu vasitə kimi qiyama əl atmağa məcbur qalmamasını təmin etmək məqsədilə insan hüquqlarının qanun hökmu ilə qorunmasının zəruri olduğunu nəzərə alaraq; və xalqlar arasında dostluq münasibətlərinin inkisafına yardım etməyin zəruri olduğunu nəzərə alaraq;

və Birləşmiş Millətlər Təşkilatına daxil olan xalqların Nizamnamədə insanın əsas hüquqlarına, insan şəxsiyyətinin ləyaqətinə və dəyərliliyinə, kişi və qadınların huquq bərabərliyinə olan inamlarını təsdiq etdikləri və daha çox azadlıq şəraitində sosial tərəqqiyə və həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına yardım göstərmək qərarına gəldiklərini nəzərə alaraq;

və üzv ölkələrin, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı ilə əməkdaşlıq əsasında insan hüquqlarına və əsas azadlıqlara hamılıqlı hörmət və riayət edilməsinə yardım göstərməyi öz öhdələrinə göturduklərini nəzərə alaraq; və bu hüquq və azadlıqların xarakterinin hamılıqla dərk edilməsinin bu öhdəliklərin tam şəkildə yerinə yetirilməsi uçun böyuk əhəmiyyət kəsb etdiyini nəzərə alaraq, BAŞ ASSAMBLEYA bütün xalqların və bütün dövlətlərin yerinə yetirməyə can atmalı olduqları vəzifələr kimi hazırkı Ümumdunya insan Hüquqları Bəyannaməsini bəyan edir;

bu məqsədlə ki, hər bir insan və cəmiyyətin hər bir qurumu hazırkı Bəyannaməni daim nəzərdə tutaraq, bu hüquq və azadlıqları maarifçilik və təhsil yolu ilə, mütərəqqi milli və beynəlxalq tədbirlər yolu ilə, onların həm Təşkilata üzv olan dövlətlərin xalqları, həm də bu dövlətlərin yurisdiksiyası altında olan ərazilərin xalqları arasında hamılıqla və səmərəli şəkildə qəbul edilməsi

və həyata keçirilməsi yolu ilə hörmət edilməsinə və onların təmin edilməsinə köməklik göstərməyə can atırlar.

Maddə 1.

Bütün insanlar öz ləyaqətləri və hüquqları etibarilə azad və bərabər doğulurlar. Onlara ağıl və vicdan bəxş edilib və onlar bir-birinə münasibətdə qardaşlıq ruhunda davranmalıdırlar.

Maddə 2.

Hər bir insan, irqi, dərisinin rəngi, cinsi, dili, dini, siyasi və digər əqidələri, milli və sosial mənsubiyyəti, əmlak vəziyyəti, anadangəlmə mənsubiyyəti və digər vəziyyətlərinə görə heç bir fərq qoyulmadan hazırkı Bəyannamədə bəyan edilən bütün hüquqlarına və bütün azadlıqlara malik olmalıdır. Bundan əlavə, insanın mənsub olduğu ölkənin və ya ərazinin siyasi, hüquqi və beynəlxalq statusuna, bu ərazinin müstəqil, asılı, özünü idarə etməyən və ya suverenliyi hər hansı digər səkildə məhdudlaşdıran ərazi olub-olmamasından asılı olmayaraq, heç bir fərq qoyulmamalıdır.

Maddə 3.

Hər bir insan yaşamaq, azadlıq və şəxsi toxunulmazlıq hüququna malikdir.

Maddə 4.

Heç kim kölə vəziyyətində və ya asılı vəziyyətdə saxlanılmamalıdır: köləliyin və kölə ticarətinin bütün formaları qadağan edilir.

Maddə 5.

Heç kim işgəncələrə və yaxud ağır, qeyri-insani və ya onun ləyaqətini alçaldan rəftara və cəzaya məruz qalmamalıdır.

Maddə 6.

Hər bir insan, harada olmasından asılı olmayaraq, özünün hüquq subyekti kimi qəbul edilməsi hüququna malikdir.

Maddə 7.

Bütün insanlar qanun qarşısında bərabərdirlər və heç bir fərq qoyulmadan qanun tərəfindən bərabər müdafiə olunmaq hüququna malikdirlər.Bütün insanlar, hazırkı Bəyannaməni pozan istənilən ayrı-seçkilik aktından və belə bir ayrı-seçkiliyə hər cür təhrikdən müdafiə olunmaqda bərabər hüquqlara malikdirlər.

Maddə 8.

Hər bir insan, Konstitusiya və ya qanunla ona verilən əsas hüquqlarının pozulması hallarında səlahiyyətli məhkəmələr tərəfindən bu hüquqlarının səmərəli şəkildə bərpa edilməsi hüququna malikdir.

Maddə 9.

Heç kəs özbaşınalıqla həbsə, tutulub saxlanılmaya və ya sürgün edilməyə məruz qala bilməz.

Maddə 10.

Hər bir insan öz hüquq və vəzifələrini müəyyənləşdirmək üçün və ona qarşı qaldırılan cinayət ittihamının əsaslandırılmış olub-olmamasını aydınlaşdırmaq üçün ona qarşı qaldırılan işə müstəqil və qərəzsiz məhkəmə tərəfindən tam bərabərlik əsasında, açıq və ədalətin bütün tələblərinə riayət olunmaqla baxılmasını tələb etmək hüququna malikdir.

Maddə 11.

(1) Cinayət törətməkdə ittiham edilən hər bir insan, ona bütün müdafiə imkanları təmin edilməklə, açıq məhkəmə araşdırması yolu ilə onun günahkar olduğu qanuni qaydada müəyyən edilməyənə qədər günahsız hesab edilmək hüququna malikdir.

(2) Heç kim, törədildiyi zaman milli qanunlara və ya beynəlxalq hüquqa görə cinayət tərkibi daşımayan hər hansı bir əməl və ya fəaliyyətsizlik əsasında cinayət törətməkdə ittiham oluna bilməz. Habelə, cinayətin törədildiyi zaman tətbiq edilə bilən cəzadan ağır cəza verilə bilməz.

Maddə 12.

Heç kimin şəxsi və ailə həyatına özbaşınalıqla müdaxilə, evinin toxunulmazlığına, gizli məktublaşmalarına, şərəf və nü-fuzuna özbaşınalıqla qəsd edilə bilməz. Hər bir insan bu cür müdaxilələrdən və ya belə qəsdlərdən qanunla müdafiə olunmaq hüququna malikdir.

Maddə 13.

(1) Hər bir insan, hər bir dövlətin hüdudları daxilində sərbəst hərəkət etmək və özünə yaşayış yeri seçmək hüququna malikdir.

(2) Hər bir insan, öz ölkəsi də daxil olmaqla istənilən ölkəni tərk etmək və öz ölkəsinə qayıtmaq hüququna malikdir.

Maddə 14.

(1) Hər bir insan təqiblərdən qurtulmaq üçün digər ölkələrdə sığınacaq axtarmaq və bu sığınacaqdan istifadə etmək hüququ-na malikdir.

(2) Bu hüquqdan, əslində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məqsəd və prinsiplərinə zidd olan qeyri-siyasi xarakterli cinayətlər və ya əməllər törətməyə görə təqiblərdən qurtulmağa çalışılması hallarında istifadə edilə bilməz.

Maddə 15.

(1) Hər bir insan vətəndaşlıq hüququna malikdir.

(2) Heç kim öz vətəndaşlığından və öz vətəndaşlığını dəyişmək hüququndan məhrum edilə bilməz.

Maddə 16.

(1) Yetkinlik yaşına çatmış kişilər və qadınlar, irqi, milli və ya dini əlamətlərinə görə heç bir məhdudiyyət qoyulmadan nikah bağlamaq və ailə qurmaq hüququna malikdirlər. Onlar nikah bağlayarkən, nikah vəziyyətində olarkən və onun pozulması zamanı eyni hüquqlardan istifadə edirlər.

(2) Nikah yalnız hər iki tərəfin sərbəst və tam razılığı ilə bağlana bilər.

(3) Ailə cəmiyyətin təbii və əsas özəyidir və o, cəmiyyət və dövlət tərəfindən müdafiə olunmaq hüququna malikdir.

Maddə 17.

Hər bir insan təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq hüququna malikdir. Heç kim öz əmlakından özbaşınalıqla məhrum edilməməlidir.

Maddə 18.

Hər bir insan düşüncə, vicdan və din azadlığı hüququna malikdir:bu hüquqa öz dinini və ya əqidəsini dəyişmək azadlığı, öz dininə və ya əqidəsinə həm təkbaşına, həm də başqaları ilə birlikdə, dini təlimdə, ibadətdə və dini mərasim qaydalarının yerinə yetirilməsində açıq və özəl qaydada etiqad etmək azadlığı daxildir.

Maddə 19.

Hər bir insan əqidə azadlığı və onu sərbəst ifadə etmək azadlığı hüququna malikdir: bu hüquqa maneəsiz olaraq öz əqidəsində qalmaq azadlığı və istənilən vasitələrlə və dövlət sərhədlərindən asılı olmayaraq, informasiya və ideyalar axtar-maq, almaq və yaymaq azadlığı daxildir.

Maddə 20.

Hər bir insan dinc yığıncaqlar keçirmək və assosiasiyalar qurmaq hüququna malikdir. Heç kim hər hansı bir assosiasiyaya daxil olmağa məcbur edilə bilməz.

Maddə 21.

Hər bir insan öz ölkəsinin idarə edilməsində bilavasitə və yaxud azad seçilən nümayəndələr vasitəsilə iştirak etmək hüququna malikdir.

Hər bir insan öz ölkəsində dövlət qulluğuna hamıyla bərabər yol tapmaq hüququna malikdir.

Xalqın iradəsi hökumətin hakimiyyətinin əsası olmalıdır; bu iradə, vaxtaşırı və saxtalaşdırılmadan, ümumi və bərabər seçki hüququ əsasında, gizli səsvermə yolu ilə və yaxud səsvermə azadlığını təmin edən digər eynimənalı formalar vasitəsilə keçirilən seçkilərdə öz əksini tapmalıdır.

Maddə 22.

Cəmiyyətin bir üzvü kimi, hər bir insan sosial təminat hüququ-na və öz ləyaqətini qoruyub saxlaya bilmək və öz şəxsiyyətini azad inkişaf etdirmək üçün iqtisadi, sosial və mədəni sahələrdə zəruri olan hüquqlarını milli səylər və beynəlxalq əməkdaşlıq vasitəsilə, hər bir dövlətin strukturu və resurslarına müvafiq olaraq həyata keçirmək hüququna malikdir.

Maddə 23.

Hər bir insan işləmək, istədiyi işi sərbəst seçmək, ədalətli və əlverişli iş şəraitinə malik olmaq və işsizlikdən müdafiə olun-maq hüququna malikdir.

Hər bir insan, heç bir ayrı-seçkiliyə məruz qalmadan, bərabər əməyə görə bərabər haqq almaq hüququna malikdir.

İşləyən hər bir insan, onun özünün və ailəsinin layiqli dolanışığını təmin edən, ədalətli və qənaətbəxş həcmdə zəruri hallarda isə digər sosial təminat vəsaitləri ona əlavə edilməklə haqq almaq hüququna malikdir.

Hər bir insan, öz mənafelərini müdafiə etmək üçün həmkarlar ittifaqları yaratmaq və həmkarlar ittifaqlarına daxil olmaq hüququna malikdir.

Maddə 24.

Hər bir insan, iş gününün səmərəli məhdudlaşdırılması və ödənilən vaxtaşırı məzuniyyət hüququ da daxil edilməklə istirahət və asudə vaxt hüququna malikdir.

Maddə 25.

Hər bir insan, qida, geyim, mənzil, tibbi qulluq və zəruri sosial xidmətlər də daxil olmaqla, onun özünün və ailəsinin sağlamlığının və rifahının qorunub saxlanılması üçün zəruri olan həyat səviyyəsinə malik olmaq hüququna və işsizlik, xəstəlik, əlillik, dulluq, qocalıq halında və ondan asılı olmayan digər səbəblərə görə dolanışıq vəsaitlərini itirdiyi halda təminat hüququna malikdir.

Analıq və körpəlik xüsusi himayə və yardım hüququ verir. Nikahlı və yaxud nikahsız doğulmuş bütün uşaqlar eyni sosial müdafiədən istifadə etməlidirlər.

Maddə 26.

Hər bir insan təhsil almaq hüququna malikdir. Təhsil ən azı ibtidai və ümumi səviyyələrdə pulsuz olmalıdır. İbtidai təhsil icbari olmalıdır. Hamının texniki və peşə təhsili almaq imkanı olmalıdır və hər bir insanın qabiliyyəti əsasında hamının eyni dərəcədə ali təhsil almaq imkanı olmalıdır.

(2)Təhsil insan şəxsiyyətinin tam inkişafına və insan hü-quqlarına və əsas azadlıqlara hörmətin artırılmasına yö-nəldilməlidir. Təhsil bütün xalqlar, irqi və dini qruplar arasında qarşılıqlı anlaşmaya, dözümlülüyə və dostluğa yardımçı olmalı və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının sülhün qorunub saxlanması ilə bağlı fəaliyyətinə kömək göstərməlidir.

Valideynlər öz kiçik yaşlı uşaqları üçün təhsil növlərini seçməkdə prioritet hüquqa malikdirlər.

Maddə 27.

Hər bir insan, cəmiyyətin mədəni həyatında iştirak etmək, incəsənətdən həzz almaq, elmi tərəqqidə iştirak etmək və onun nemətlərindən istifadə etmək hüququna malikdir.

Hər bir insan, müəllifi olduğu elmi, ədəbi və bədii əsərlərin nəticəsi olan mənəvi və maddi mənafelərinin müdafiə olunması hüququna malikdir.

Maddə 28.

Hər bir insan, hazırkı Bəyannamədə ifadə edilən hüquq və azadlıqların tam şəkildə həyata keçirilməsinə şərait yaradan sosial və beynəlxalq idarə üsulu hüququna malikdir.

Maddə 29.

(1) Hər bir insan elə bir cəmiyyət qarşısında məsuliyyət daşıyır ki, onun şəxsiyyətinin azad və tam inkişafı yalnız o cəmiyyətdə mümkündür.

Hər bir insan öz hüquq və azadlıqlarını həyata keçirərkən yalnız o məhdudiyyətlərə məruz qala bilər ki, onlar müstəsna olaraq, başqalarının hüquq və azadlıqlarının lazımı qaydada tanınması və onlara hörmət edilməsinin təmin edilməsi və demokratik cəmiyyətdə əxlaq qaydalarının, ictimai asayişin və ümumi rifahın ədalətli tələblərinin ödənilməsi naminə qanunla müəyyən edilmişdir.

Bu hüquq və azadlıqların həyata keçirilməsi heç bir halda Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məqsəd və prinsiplərinə zidd olmamalıdır.
Maddə 30.

Hazırkı Bəyannamənin heç bir müddəası hansısa dövlətə, insan qrupuna və ya ayrı-ayrı şəxslərə, hazırkı Bəyannamədə ifadə olunan hüquq və azadlıqların ləğv edilməsinə yönəldilən hər hansı bir fəaliyyətlə məşğul olmaq və ya hər hansı bir əməl törətmək hüququnun verilməsi kimi şərh edilə bilməz.

 

BMT-nin rəsmi saytı

بسم اللله الرحمن الرحيم

Mərhəmətli və bağışlayan Allahın adı ilə

Giriş:

 

Qurani-Kərimdə Allah təbarakə və təalə buyurur:

 

وَلِلَّهِ ٱلۡأَسۡمَآءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ فَٱدۡعُوهُ بِهَاۖ وَذَرُواْ ٱلَّذِينَ يُلۡحِدُونَ فِيٓ أَسۡمَٰٓئِهِۦۚ سَيُجۡزَوۡنَ مَا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ

سورة الاعراف ١٨٠

 

“Ən gözəl adlar Allaha məxsusdur. Onu həmin adlarla çağırın (dua edin) və Onun adları barəsində doğru yoldan çıxanları (o adları bütlərə qoyanları, yaxud Allaha layiq olmayan şəkildə təfsir edənləri) boşlayın. Onlar tezliklə əməlləri ilə cəzalandırılacaqlar (danışıqlarının və əməllərinin əyani təzahürü onların cəzaları olacaqdır).”

“Əraf» surəsi, 180.

 

Rasulullahdan rəvayət olunub:

 

ان لله عز و جل تسعة و تسعين اسما. من دعا بها استجيب له. و من احصاها دخل الجنة

 

Allahın (əzzə və cəll) 99 adı var. Kim onlarla dua etsə onun üçün müstəcəb olar. Kim onları əhatə etsə (bilsə, mənalarını dərk etsə və onlara etiqadı olsa) cənnətə daxil olar.

Hörmətli oxucular üçün Allahın adlarının qısa izahını təqdim etmək istəyirəm. Bu işdə Allaha təvəkkül edib Ondan Muhəmməd və onun pak Əhli-beytinə xatir kömək istəyirəm.

99 adın hamısı mötəbər rəvayətlərdə varid olub. Misal olaraq şeyx Səduqun «Ət-təvhid» kitabını zikr etmək olar. İstəyənlər müraciət edə bilər.

 

Allahın adları aşağıdakilardır:

 

الله, الإله, الواحد, الأحد, الصمد, الأوّل, الآخر, السميع, البصير, القدير, القاهر, العليّ, الأعلى, الباقي, البديع, البارئ, الأكرم, الطاهر, الباطن, الحيّ, الحكيم, العليم, الحليم, الحفيظ, الحقّ, الحسيب, الحميد، الحفيّ, الربّ, الرحمن, الرحيم, الذارئ, الرزّاق, الرقيب, الرؤوف الرائي, السلام, المؤمن, المهيمن, العزيز, الجبّار, المتكبّر, السيّد, السبّوح، الشهيد, الصادق, الصانع, الطاهر, العدل, العفوّ, الغفور, الغنيّ, الغياث, الفاطر, الفرد, الفتاح, الفالق, القديم, الملك, القدّوس, القوّي, القريب, القيّوم, القابض, الباسط, قاضي الحاجات, المجيد, المولى, المنان, المحيط، المبيّن, المقيت, المصوّر, الكريم, الكبير, الكافي, كاشف الضرّ, الوتر, النور, الوهّاب, الناصر, الواسع, الودود, الهادي, الوفي, الوكيل, الوارث، البرّ, الباعث, التوّاب, الجليل, الجواد, الخبير, الخالق, خير الناصرين, الديّان, الشكور, العظيم, اللطيف, الشافي

 

 

İndi Allahın köməyi ilə bunların izahına başlayırıq.

 

الله Allah

“Vacib-əl-vucud” (heç bir şeydən asılı olmayan öz-özlüyündə mövcüd olan varlıq) üçün qoyulmuş xüsusi isimdir. Zikr və duada adların ən alisidir və bütün adlar bu ada qayıdır.

Bu ad ancaq Allaha məxsusdur. Başqası nə həqiqi, nə də məcazi mənada bu adda şərik ola bilməz.

Bu adın əsli «İlah»dan götürülüb, mənası isə ibadət olunan deməkdir.

 

الواحد, الاحد  Əl-Vahid, Əl-Əhəd

Bunların mənası təkdir, şəriki yoxdur. Lakin “Əl-Vahid” zatda şərikin olmadığını, “Əl-Əhəd” isə sifətlərdə şərikin olmadığını tələb edir.

 

الصمد  Əs-Saməd

Bu o ağadır ki, Ona ehtiyaclar üçün üz tutulur. Yəni bütün ehtiyaclar Ondan istənilir və o ehtiyacların təmin olunmasında Ona üz tutulur.

 

الاول, الاخر  Əl-Əvvəl, Əl-Axir

Bütün şeylərdən əvvəl olan və başlanğıcı olmayandır. Bütün məxluqatın məhv olunmasından sonra qalan, nəhayəti olmayandır. O, başlanğıcı olmadan birincidir və nəhayəti olmadan axrıncıdır.

 

السميع  Əs-Səmi

Yəni eşidən. Onun eşitməyi eşidilən şeylər barəsində olan elmindən ibarətdir. Bütün pıçıltı və sirri şeyləri eşidəndir. Uca və asta səs, danışıq və süküt Onun üçün eynidir. Həmin adın qəbul edən mənası da var. Çünki O, duaları eşidən və qəbul edəndir.

Namazda deyirik: «Səmiəllahu limən həmidəh» — mənası isə «Allah Ona həmd edənin həmdini qəbul etsin» deməkdir. Deyilib ki, «Əs-Səmi»nin mənası odur ki, O, eşidilən şeylər barəsində elmi olandır. Ondan heçnə gizli qalmır.

 

البصير Əl-Bəsir

Gizli və görünən şeylər barəsində elmi olandır.

 

القدير Əl-Qədir

Hər şeyə qüdrəti olandır. Heç bir şeyin qabağında aciz deyil.

 

القااهر Əl-Qahir

Zalımları ram edəndir. İnsanı həyatla və ölümlə ram edəndir. Bütün şeyləri özünə ram edəndir. Yəni istədiyinə qarşı heç bir şey qarşı çıxa bilməz.

 

العلي Əl-Əliy

Onun rütbəsindən yuxarı rütbə yoxdur. Məxluqatların sifətlərindən uca olandır. Qudrətdə ən üstün olandır.

 

الاعلى Əl-Ə`la

Qələbə çalan, başqasından üstün olandır. Oxşarlıqdan və ziddiyyətdən uzaq olan mənasında da olur.

 

الباقي  Əl-Baqi

Aradan getməyən, məhv olmağa məruz olmayandır. Onun qalmasının nə qurtarması var, nə də nəhayəti. Qalmaq sifəti cənnət və cəhənnəmin qalması kimi deyil. Onların qalması əbədidir, amma əzəli deyil. Amma Allahın qalması əbədi və əzəlidir.

Əzəli — keçmiş və gələcək zamanlara nisbətdə bütün zamanlarda var olan deməkdir.

Əbədi isə gələcək zamana nisbətdə var olan.

 

البديع Əl-Bədi’

Keçmişdə misli olmayan məxluqu yaradandır. Hər bir şeydə birinci olandır.

 

البارئء Əl-Bari’

Xəlq edəndir. Yaradandır.

 

الاكرم Əl-Əkrəm

Kərim — Kərəm və səxavət sahibi, lütf və ehsan sahibi, inayətkar; kərəmli, mərhəmətli. Kərəmi çox olandır.

Kərəm isə lütf, mərhəmət, inayət mənasındadır

 

الظاهر Əz-Zahir

Onun vəhdaniyyətinin (təkliyinin) sübutuna aşkar dəlillərlə zahir olandır. Hər bir mövcud Onun vücuduna dəlildir. Bəzən ali və qalib olan mənasında gəlir.

 

الباطن Əl-Batin

Fikrin və gözlərin dərk etməsindən gizli olandır. O, gizli olan zahirdir. Zatı bizə sirr olub, amma dəlil və işarələrlə zahir olandır. O, hicabsız (örtüksüz) batindir və yaxından müşahidə olunmadan zahirdir. Başqa mənada da ola bilər. Batində olan şeylər haqqında alimdir.

 

الحي Əl-Həyy

Fəaliyyətdə olan müdrik deməkdir. O, öz-özlüyündə diridir. Ölümə və məhv olmağa məruz olması qeyri-mümkündür. Diri olmaq üçün həyata möhtac deyil.

Mütləq (heç bir qeyd olmadan) diri ancaq Odur. Yəni başqasından asılı olmayandır.

Qeyd: Biz də diriyik. Sadəcə diri olmağımızda biz Ondan asılıyıq.

 

الحكيم Əl-Həkim

O, əşyalarının yaranışını möhkəm edəndir. «Əl-Həkim» odur ki, qəbeh iş görmür və zəruri şeyləri tərk etmir. O, şeyləri öz yerlərində qoyur. Həmçinin «Əl-Həkim» alimdir.

 

العليم Əl-Əlim

Özündən başqa heç kimin dərk edə bilmədiyi sirrlər və gizli olan şeylər barəsində elmi olandır.

 

الحليم Əl-Həlim

Bağışlama və dözüm sahibi. O, günahkarların günahını görüb cəza verməyə tələsməyən bir mövladır. Həlim o kəsdir ki, cəza verməyə qüdrəti olduğu halda bağışlayıb təqsirdən keçəndir.

 

الحفيظ Əl-Həfiz

Mövcüdatın davamlı olmasını qoruyub saxlayan, və onları bütün fəsadlardan qoruyandır.

 

الحق Əl-Həqq

Vücudu gerçəkləşmişdir. Hər bir şey ki onun varlığı mümkündür, o, haqdır. Necə ki biz deyirik: «Cənnət və cəhənnəm haqdır, ölüm haqdır».

Və mütləq (heç bir qeyd olmadan) haqq odur ki, onun varlığı öz-özlüyündə həqiqidir. Yəni gerçəkləşməsində, var olmasında başqa şeyə ehtiyacı yoxdur. Əksinə, bütün şeylərin buna ehtiyacı var. Bu da Allah subhanəhu və təalə — bizim rəbbimizdir.

 

الحسيب Əl-Həsib

Kifayət edəndir. Çünki hər bir şeydə ancaq Onun olması kifayətdir. Bəzən hesab edən mənasında gəlir. Bəzən də hər şeyi əhatə edən, alim mənasında da gəlir.

 

الحميد Əl-Həmid

Həmdə layiq olandır. Həmd lüğətdə şükür, təşəkkür, minnətdarlıq mənasında gəlir. Yəni hər bir halda (asanlıq və çətinlikdə, sülh və müharibə halımızda, sağlam ya xəstə halımızda və s.), O, həmdə layiqdir.

 

الحفي Əl-Həfiyy

Yəni alimdir. Və bəzən «Əl-Lətif» (lütf edən) mənasında gəlir.

 

الرب Ər-Rabb

Malik deməkdir. Hər kəs ki bir şeyə malik oldu o “Rabb”dir. Ərəblərdə ev sahibinə «rabb əl-beyt» deyirlər, yəni evin maliki, sahibi. Lakin Allahdan başqasına «Ər-Rabb» deyilmir.

O, bütün şeylərə malik olandır və mülkü həqiqidir. Bizim mülkümüz isə etibaridir (yəni vasitə ilə əldə olunan).

 

الرحمن Ər-Rahmən

Bütün məxluqatlara rəhmandır. Hər şeyi əhatə edən rəhməti ilə ruzidə və yaşayış səbəblərində məxluqatı əhatə etmişdir. Bu rəhməti ümumidir, möminə və kafirə, itaətkara və günahkara şamildir.

 

الرحيم Ər-Rahim

Rəhmətini möminlərə məxsus (ancaq möminlərə aiddir) edəndir. «Ər-Rahmən» və «Ər-Rahim» iki isimdir ki, rəhmətin çox olmasına dəlalət edir və hər ikisi rəhmət sözündən götürülüb. Rəhmət isə nemətə dəlalət edir. Ona görə də Qurana, peyğəmbərə, imama, yağışa və sair rəhmət deyirlər. Yəni bunlar hamısı nemətdir. Yəni Allah təalə rəhm edəndə bizim kimi etmir, çünki Onun bizim kimi hissləri yoxdur. Allah isə bizə rəhm edəndə müəyyən neməti bizim üçün yaradır, qərar verir.

 

الذارئ Əz-Zari

Xəlq edəndir.

 

اارازق Ər-Raziq

Ruziyə zamin olandır. Ruzi ümümidir, hamıya şamildir, möminə və kafirə, itaətkara və günahkara.

«Ər-Razzaq» və «Ər-Raziq» eyni mənadadır. Lakin «Ər-Razzaq»da mübaliğə var, yəni çox ruzi verəndir.

Ruzi iki cürdür: zahiri və batini. Zahiri ruzi zahiri olan şeylər üçündür. Məsələn, bədən üçün yemək və içmək kimi olan şeylər. Batini ruzi isə batini olan şeylər üçündür. Məsələn, əql üçün elm və mərifət kimi olan şeylər.

 

الرقيب Ər-Raqib

Ondan heç bir şey gizli qalmayan, hifz edəndir. Həmçinin deyilib ki, mənası hifz edən alimdir.

 

الرؤوف Ər-Rauf

Öz bəndələrinə həssas və rəhim olandır.

 

الرائي Ər-Rai

Yəni alimdir.

Görən mənasında da gələ bilər. Lakin Onun görməyi görünən şeylər barəsində elmin olması mənasında izah olunmalıdır. Çünki Onun görmə alətləri yoxdur. Əks halda cisim olardı.

 

السلام Əs-Salam

Yəni salam sahibidir. Yəni o kəsdir ki, bütün eyib və nöqsandan salamatdır, səlimdir. Yəni o şeylər Onda yoxdur.

Deyiblər ki, «Əs-Salam» yəni salamat edəndir. Çünki salamatlıq Ondandır.

 

المؤمن Əl-Mumin

Yəni təsdiq edəndir. İman (mumin kimi eyni köklü sözlərdir) də təsdiq deməkdir. Allah öz vədəsinə sadiqdir və onu təsdiq edir. Həmçinin möminlərin Onun barəsində yaxşı olan zənlərini təsdiq edir və onların ümidlərini puç etmir. Habelə, zülmdən amanda saxlayan mənasında da ola bilər. İmam Sadiqdən rəvayət olunub ki, «Əl-Bari» ona görə «Mumin» adlandırılır, çünki O ona itaət edəni əzabdan amanda saxlayır. Və mömin də ona görə mömin adlanıb, çünki o, Allaha aman üçün pənah aparır, Allah isə ona aman verir.

 

المهيمن Əl-Muhəymin

Şahid deməkdir. Bəndələrin etdiyi işlərə və danışdıqlarına şahiddir. Çünki yerdə və göydə Ondan ən kiçik şey belə gizli qalmır. Deyilib ki, mənası qoruyandır. Həmçinin deyilib ki, mənası əmindir.

 

العزيز Əl-Əziz

Məğlubedilməz deməkdir. Həmçinin “Əziz» tayı-bərabəri olmayana da deyilir.

 

الجبار Əl-Cəbbar

Bəndələrin sınıqlarını sarğı edəndir (sağaldan, düzəldən). Ruzi və yaşayış səbəblərini təmin edib.

Deyilib ki, «Əl-Cəbbar» məxluqatdan ali və uca olan deməkdir. Həmçinin deyilib ki, «Əl-Qahir» mənasındadır.

 

المتكبر Əl-Mutəkəbbir

Böyülük sahibidir. O, malikdir. Ya məxluqatın sifətlərindən çox uca olandır, ya həddi keçənlərə, təkəbbürlük edənlərə təkəbbür (öz böyüklüyünü göstərən) edəndir.

«Əl-Mutəkəbbir» — böyüklük və əzəmət sifətlərinə layiq olandır.

 

السيد Əs-Səyyid

Yəni malik deməkdir. Qövmün malikinə və böyüyünə seyyid deyərlər. Onlara seyyidlik edir (idarə edir).

 

«Peyğəmbər buyurub: Əli ərəblərin seyyididir (ağası, malikidir).

Aişə dedi: Sən ərəblərin seyyidi deyilsənmi?

Həzrət buyurdu: Mən Adəm övladlarının seyyidiyəm, Əli isə ərəblərin seyyididir.

Aişə soruşdu: Seyyid nədir?

Rəsulullah buyurdu: Mənim itaətim vacib olduğu kimi itaəti vacib olan kəsdir.»

 

Bu rəvayətə əsasən, seyyid o kəsdir ki, onun itaəti (ona itaət etmək) vacibdir.

 

السبوح Əs-Subbuh

Bütün nöqsan və eyiblərdən uzaq olandır.

 

الشهيد Əş-Şəhid

Heç bir şey Ondan gizli, sirli qalmır. Hər şeyi müşahidə edir. Bəzən bilən mənasında gəlir.

Zahiri şeylər barəsində elmi olana da şəhid deyirlər və O, qiyamət günündə bəndələrdən bildiyi və şahid olduğu şeylər barəsində şəhadət verən kəsdir.

 

الصادق Əs-Sadiq

Öz vədinə sadiq olandır. O, əhdinə vəfa edənin savabını azaltmaz.

 

الصانع Əs-Sani

Hər bir şeyi düzəldəndir. Hər bir məxluqu yaradandır.

 

الطاهر Ət-Tahir

Məxluqatın sifətlərindən uzaq olandır. Mümkünlərin (bütün məxluqat — mümkündür) sifətlərdən uca olandır.

 

العدل Əl-Ədl

Həvayı-nəfsi olmayıb, ona meyl edib hökmündə həddi təcavüz etməyəndir. Yəni, bizdə olan nəfsani istəkləri yoxdur ki, onlara meyl edib ədalətli hökm çıxarmasın və əgər insan təyin olunmuş hədləri təcavüz etmirsə, adil adlandırılır.

 

العفو Əl-Əfuvv

Günahları məhv edib həsənatla (gözəl işlərlə) əvəz edəndir. Günahkarın cəzasından keçəndir. Yəni, onu bağışlayıb cəzalandırmır.

 

الغفور Əl-Ğafur

Axirətdə günahkarları çox bağışlayan və cəzalandırmaqdan imtina edəndir.

 

الغني Əl-Ğaniy

Öz-özlüyündə hər bir işdə hər şeydən ehtiyacsız olandır. Məxluqatlardan ehtiyacsızdır. Onlar isə Ona möhtacdırlar.

 

الغياث Əl-Ğiyas

Kömək edən, xilaskardır. Çünki O, çox kömək edir və zərər çəkənlərin dualarını qəbul edir.

 

الفاطر Əl-Fatir

Xəlqi yoxdan yaradandır.

 

الفرد Əl-Fərd

Rububiyyətdə yeganə olandır. Misli olmayandır.

 

الفتاح Əl-Fəttah

Bəndələr arasında hökm edəndir və O, həmin kəsdir ki, bəndələrinin üzünə ruzi və rəhmət qapları açır. Hər bir bağlı olan şey onun köməyilə açılır.

 

الفالق Əl-Faliq

Bir şeyi o birisindən yarıb zahirə çıxarandır. Sübhü gecədən, ölünü diridən, dirini ölüdən.

 

“Ənam” surəsinin 95-ci ayəsində Allah təalə buyurub:

 

«إِنَّ اللَّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَىٰ ۖ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَيِّتِ مِنَ الْحَيِّ ۚ ذَٰلِكُمُ اللَّهُ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ»

 

«Həqiqətən, Allah toxum və çərdəyi yarandır. O, ölüdən diri çıxarır (toxumları otlardan, heyvanları nütfələrdən, insanların ruhlarını bədənlərdən, mömin övladları kafirlərdən yaradır) və diridən ölü (yaşıl otdan dənli bitki və quru meyvələr, diridən ölü cəsəd, möminlərin nəslindən kafir övladlar) çıxarandır. Odur Allah! Belə isə (haqdan) haraya və necə döndərilirsiniz?!»

 

Həmçinin həmin surəsinin 96-ci ayəsində buyurur:

 

«فَالِقُ الْإِصْبَاحِ وَجَعَلَ اللَّيْلَ سَكَنًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ حُسْبَانًا ۚ ذَٰلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ»

«Sübhü yarandır (Allah). O, gecəni rahatlanma mənbəyi, günəş və ayı hesablama üçün vasitə etmişdir. O (işlər) qüdrətli və bilənin ölçü və miqyasıdır!

Və Musa (ələyhissəlam) üçün də dənizi yaran Odur.”

 

القديم Əl-Qədim

Bütün şeylərdən qabaq olandır. Onun başlanğıcı yoxdur. Və Onun olmayan vaxtı ola bilməz.

 

الملك Əl-Məlik

Hər bir şeyin tam və mütləq sahibi olandır. Ya əmr olunanlarda əmr edən və nəhy (qadağan) edəndir. Ya O kəsdir ki, öz-özlüyündə hər şeydən ehtiyacsızdır və hər şeyin Ona ehtiyacı var.

 

القدوس Əl-Quddus

Mübarək olandır. Eyiblərdən pak, ziddlərdən və oxşarlardan uzaq olandır.

 

القوي Əl-Qəviy

Yəni qadir. Və “Qəviy»in mənası odur ki, O, həmin qadirdir ki, aciz olmaz.

 

القريب Əl-Qarib

Dualara cavab verəndir. Həmçinin qəlblərdə olan vəsvəsələri bilən mənasında də gəlir. Necə ki Qurani-kərimin Qaf surəsinin 16-ci ayəsində Allah təalə buyurur:

 

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ ۖ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ

 

İnsanı Biz yaratdıq və nəfsinin ona nə ilə vəsvəsə etdiyini bilirik. Biz ona şah damarından da yaxınıq.

 

Onun bizə yaxınlığın mənası Onun bizim hər bir hərəkətimiz haqqında elmidir. Həmçinin bizim Ona yaxınlaşmağımız da Ona tam olan itaət və gözəl ibadət etməyimizdir.

 

القيوم Əl-Qayyum

Aradan getməyən, məhv olmayan, daimi olandır. Və deyilib ki, “Əl-Qayyum” hər şeyə riyayət edəndir.

 

القابض Əl-Qabiz

Fəqirlərin ruzisini götürüb öz hikməti ilə təqdir edəndir. Və deyilib ki, ölüm vaxtı ruhları çıxaran mənasındadır. Həmçinin deyilib ki, malik olan mənasındadır.

 

الالباسط Əl-Basit

O kəsdir ki, öz rəhməti və kərəmi ilə bəndələrinin ruzilərini elə təmin edir ki, ehtiyacları qalmasın.

 

Qeyd: Allah təmin edir. Lakin bəzi səbəblərə görə ruzi kifayət olan miqdarda fəqirə gəlib çatmır. Ya kimsə həmin ruzinin qarşısını alır, ya da fəqir özü ruzinin azalmasına səbəb olur.

 

القاضي Əl-Qazi

Əmrlərinə itaət edib qadağalarından çəkinməyə öz bəndələrinə itaət hökm, qəzavət edəndir.

Onun qəzavəti 3 cür olur:

1. Hökm edib vacib etmək.
2. Xəbər vermək, elan etmək.

“İsra” surəsinin 4-cü ayəsində Allah təalə buyurur:

 

وَقَضَيْنَا إِلَىٰ بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا

 

“Biz İsrail övladlarına (Tövrat) kitablarında qəti hökm verdik və elan etdik ki: Şübhəsiz, siz yer üzündə (Fələstində) iki dəfə fəsad törədəcək və böyük bir itaətsizliyə mürtəkib olacaqsınız.”

 

3. Tamamlamaq, yaratmaq, yerinə yetirmək.

 

“Fussilət» surəsinin 12-ci ayəsində Allah təalə buyurur:

 

فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَىٰ فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا ۚ وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ۚ ذَٰلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ

 

“Beləliklə, onları iki gündə yeddi göy olaraq etdi (tamamladı) və hər bir göydə onun işlərini vəhy etdi. Və sizə yaxın olan göyü çıraqlarla bəzədik və onu qoruduq. Bunlar qüdrətli, bilən Allahın müəyyənləşdirdikləri və təyin etdikləridir.”

 

Axrıncı ayə barəsinda sual yarana bilər. Niyə görə iki günə tamamladı? Axı deyə bilərdi «Ol,» o da olardı…

Cavab: O, aciz deyildir. O, acizlikdən çox uca və uzaqdır. Bunu qəti surətdə bilirik. Əqli dəlillərlə sabit olub və nəqli dəlillər də bunu təsdiq edir. Lakin Allahın hikməti belə tələb etdiyi üçün burada iki günə yaratdı.

 

الالمجيد Əl-Məcid

Əlaçıq (məcazi mənada), kərimdir.

Əziz və şərafətli mənasında da ola bilər.

 

المولى Əl-Məvla

Möminlərə kömək edəndir. “Ayətul-kursiy”də “Vəliy” bu mənada başa düşülür. Amma çox vaxt ən üstün, ən layiq mənasında gəlir. Və kiminsə işlərinə məsul olan, səlahiyyəti olandır. Uşağın vəlisi kimi.

 

المنان Əl-Mənnan

Əta edən, neymət verəndir.

 

المحيط Əl-Muhit

Hər şeyi əhatə edən, hər cür imkanı olandır. Hər bir şey barəsində alimdir. Qüdrətindən heç bir şey çıxa bilməz, böyük ya kiçik, aşkar ya gizli…

 

المبين Əl-mubəyyin

Öz xəlqinin və qüdrətinin əsərləri ilə açıq-aşkar zahir olandır. Öz hikmətini izhar edəndir.

 

المقيت Əl-muqit

Qüdrətli, güclü, hər şeyə qadir olandır. Və deyilib ki, mənası hifz edən, qoruyandır. O, hər bir şeyə ehtiyacı olduğu miqdarda əta edir. Həmçinin qida verən mənası da ola bilır.

 

الالمصور Əl-Musavvir

Muxtəlif şəkildə məxluqatı yaradandır, ona görə ki, onlar seçilsinlər. Onlara surət verəndir.

Burada sual əmələ gələ bilər: Bir neçə dənə ad var ki, bunlar xəlq etmək mənasını verir. Məsələn, “Əl-Xaliq”, “Əl-Bari’”, “Əl-Musavvir”. Belə gərək olmasın axı…

Cavab: Bəli, belə deyildir.

“Əl-Xaliq” o kəsdir ki, hər hansı mümkün olan bir şeyi yaratmamışdan əvvəl yoxdan varlığa çıxarır və onun necəliyini təyin edir.

“Əl-Bari’” isə təyin olunmuş necəliyinə əsasən həmin şeyi vücuda gətirir, icad edir (var edir).

“Əl-Musavvir” isə ona muxtəlif şəkillər verir.

 

Bunlar hamısı Allahda cəm olub. Ona görə də, O, eyni anda “Əl-Xaliq”, “Əl-Bari’” və “Əl-Musavvir”dir.

 

الكريم Əl-Kərim

Səxavətli, artıqlamasıyla əta edəndir.

 

الكبير Əl-Kəbir

Böyüklük, əzəmət və mülk sahibidir. Deyilib ki, mənası seyyiddir.

 

الكافي Əl-Kafi

Ona təvəkkül edən hər bir kəsə kifayət edəndir. Yəni onu ehtiyacı olan bütün şeylərlə elə təmin edib ehtiyacsız edir ki, başqasına ehtiyacı qalmır.

 

كاشف الضر Kaşifu-zzurr

Bütün zərər və çətinliyi aradan qaldırandır. Çətinliyi olanın bütün çətinliyini həll etməyə qadir olandır.

Quranda Allah təalə buyurur:

 

أَمَّن يُجِيبُ ٱلۡمُضۡطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكۡشِفُ ٱلسُّوٓءَ وَيَجۡعَلُكُمۡ خُلَفَآءَ ٱلۡأَرۡضِۗ أَءِلَٰهٞ مَّعَ ٱللَّهِۚ قَلِيلٗا مَّا تَذَكَّرُونَ

النجم ٦٢

 

“(O şəriklərmi yaxşıdır,) yoxsa darda qalan bir kimsə Onu çağırdığı (dua etdiyi) zaman ona cavab verən, onun zərər və çətinliyini aradan qaldıran, sizi yer (üzünün) canişinləri edən kəs? Məgər tək olan Allahla yanaşı başqa bir ilah var?! Çox az öyüd-nəsihət alırsınız! (“Ən-Nəml” 62)”

 

الوتر Əl-Vətr

«Vav» fəthə və ya kəsrə ilə oxuna bilər: «Əl-Vətr» ya «Əl-Vitr».

Fərd, tək, yeganə olandır. Müstəqil halda, heç nədən asıllığı olmayan, mövcud olan varlıqdır. O, hər şeydə müstəqildir.

Və hər bir şey tək olsa, ona «vətr» (ya «vitr») deyilir. Ona görə də «Vətr» namazı elə adlandırılır. Çünki o, bir rükətdən ibarətdir.

 

النور Ən-Nur

O kəsdir ki, Onun nuru ilə görə bilməyənlər görür. Yəni onun inayəti olmasa, biz görə bilmərik. Və onun hidayəti ilə azğınlar hidayət olur. Yəni onun hidayti olmasa, hidayət ola bilmərik.

Nur, yəni işıqlandıran. Çünki necə ki işıq vasitəsilə biz yolu tapırıq, elə də O bizə hidayət yolunu göstərir. Onunla yer və göy əhli öz məsləhətlərinə çatır.

Və həmçinin, O, nuru yaradıb, nurlandırıb. Ona görə, O, «Ən-Nur» adlandırılır.

Və deyilib ki, O bütün məxluqatı varlıqla nurlandırıb onları ədəm zülmətindən çıxarır.

 

الوهاب Əl-Vəhhab

Hədiyyə və əta etməyi çox olandır. O, fənası olmayan ətalarla bizə kəramət göstərir.

Hər kəs ki dünya nemətlərindən birini hədiyyə əta etsə, «Vahib» adlanır, «Vəhhab» yox. Çünki «Əl-Vəhhab» o kəsdir ki, onun verdikləri daimidir. Amma bizim verdiklərimiz müvəqqətidir və bəzi hallarda baş verir, bəzi hallarda isə yox.

 

الناصر Ən-Nasir

Məzlumlara kömək edəndir.

«Ən-Nasir» və “Ən-Nəsir» eyni məna daşıyır.

 

الواسع Əl-Vasi

O kəsdir ki, Onun hökuməti yerləri və göyləri əhatə edir və Onun elmi hər şeyi əhatə edir. Onun ehtiyacsız olması bizim ehtiyaclı olmağımızı əhatə edir. Və onun ruzisi bütün xəlqi əhatə edir.

Və deyilib ki, mənası qənidir, yəni ehtiyacsız.

 

الودود Əl-Vədud

O kəsdir ki, öz bəndələrinə məhəbbəti çoxdur. Yəni onlardan razıdır və onların əməllərini qəbul edir. Və deyilib ki, O, bəndələrə bütün məxluqatı sevdirir. Yəni elə edir ki, biz başqalarını sevək.

Həmçinin zikr olunub ki, onun mənası odur ki, O, seviləndir. Yəni tabe olan bəndələrinə verdiyi nemətlər nəticəsində onlar Onu çox sevirlər.

 

الهادي Əl-Hadi

O kəsdir ki, bütün xəlqi hidayət etməklə onlara minnət qoymuşdur. Və onları təkallahlıq fitrəti ilə yaratması ilə onlara təvhidin nurunu əta etmişdir. Onlara sağlam əql, ilham, dəlillər, əlamətlər və öz höccətləri ilə gələn elçilər əta etmişdir ki, bütün bunlarla təvhidi dərk edə bilsinlər. Və bütün bu ətaların hər biri bizə kömək edə bilər ki, biz Onu tanıyaq.

 

الوفي Əl-Vəfiy

Öz əhd və vədinə vəfalı olandır. Vəfa xəyanətin ziddidir. Bir işə vəfa etmək tam və çox olmaq mənasındadır.

Haqqına vəfa etmək yəni haqqını tam vermək. Bir adamdan haqqımı götürmək yəni öz haqqımı tam olaraq götürmək.

 

الوكيل Əl-Vəkil

O bizim işlərimizdə bizim vəkilimizdir, bizim üçün həmin işləri görəndir. Və bizi qorumaqla müvəkkil (Müəyyən bir işi görmək üçün vəkaləti, səlahiyyəti olan) olandır. Həmçinin, etimad olunan və sığınacaq mənasında ola bilər.

Təvəkkülün mənası etimad və sığınmadır. Yəni biz gücümüz catmadığımız şeydə Ona üz tutub, Ona sığınıb, Ona etimad edib, Ondan kömək istəyirik. O isə bizim vəkilimiz olduğuna görə həmin işlərdə bizi qoruyur, həmin işləri bizim əvəzimizə icra edir.

Həmçinin, deyilib ki, “Əl-Vəkil” yəni bəndələrin ruzisinə kifayət olan və onların məsləhətlərinə riayət edəndir. Bu mənaya aşağıdaki ayə işarə edir:

 

الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَانًا وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ

 

“Həmin o kəslər (üçün) ki, camaat onlara «(Məkkə) camaat(ı) sizin(lə vuruşmaq) üçün toplaşıb, onlardan qorxun» dedi, amma (bu xəbər) onların imanını artırdı və dedilər: «Bizə Allah kifayətdir və O, gözəl vəkildir».” “Ali-İmran” 173

 

الوارث Əl-Varis

Maliklər fəna (həlak) olandan sonra bütün mülk ona qayıdır. Allah, bütün məxluqatın fənasından sonra, qalır. O, “Əl-Baqi”dir.

Quranda buyurur:

 

يَوۡمَ هُم بَٰرِزُونَۖ لَا يَخۡفَىٰ عَلَى ٱللَّهِ مِنۡهُمۡ شَيۡءٞۚ لِّمَنِ ٱلۡمُلۡكُ ٱلۡيَوۡمَۖ لِلَّهِ ٱلۡوَٰحِدِ ٱلۡقَهَّارِ

 

“Onların zahir və aşkar olacaqları gün (ilə)! Allaha onların heç nəyi gizli qalmayacaqdır. (Və Allah tərəfindən deyiləcək:) Bu gün mülk kimə məxsusdur? (Və belə cavab veriləcək:) Tək və qüdrətli Allaha məxsusdur.” “Ğafir” 16

 

البر Əl-Bərr

Bəndələrinə ehsan edəndir. Yəni yaxşı işlər edəndir. Onun ehsanı bütün məxluqata aiddir. Salehlərin savabını artırır, çoxaldır. Saleh olmayanların tövbəsini qəbul edir, əzabından əfv edir.

 

الباعث Əl-Bais

Öldükdən sönra xəlqi dirildəndir. Vəfatdan sonra qaytarıb haqq-hesab üçün dirildəndir.

 

التواب Ət-Təvvab

Tövbəsi çox olandır. Odur tövbələri qəbul edən. Və bəndə günahdan tövbə etdikdə onu əfv edən Odur. Bəndədən hər vaxt ki tövbə təkrarlandı, tövbəsini təkrar olaraq qəbul edir.

Tövbənin həqiqəti — insanın etdiyi günahlardan peşman olmasıdır. Ona görə deyilib, ki peşmanlıq tövbədir. Məəlumdur ki, peçmanlığın tələb etdiyi işlərdən insanın günahı tərk etməsinə əzm göstərməsi və həmin günahlara qayıtmamasıdır. Necə ki həqiqətən peşman olan adam bundan çıxan işlərin islah etməsinə səy göstərir. Əgər həmin işlər Allahın hüquqlarından olsa, Allahdan bağışlama və əfv olunmasını istəməlidir. Və insanın boş «Əstəğfirullah» sözü tövbə deyil. Əksinə, bununla bərabər etdiyi günahlardan peşman olması və onlara qayıtmamaq əzmin olması və imkan olduğu sürətdə bundan çıxan işlərin islah etməsinə dair qərarlı olması vacibdir.

Gərək günahkar Allahın rəhmətindən məyyus olmasın və bilsin ki, həqiqətən Allah kərimdir, rahimdir, tövbə edənləri və özlərini pak edənləri sevir.

 

Əl-Əyyaşi öz təfsirində imam Sadiqdən (əleyhissəlam) zikr edib ki, imam deyib: “Bir saat təfəkkür etmək bir il ibadətdən xeyirlidir və o şeylərdən ki günahın tərk etməsinə təsir göstərir: Xaliqin əzəmətində və əzəmətli haqqında , onun hazır, nazir və hər şeyə əhatə etmiş olması barədə təfəkkür etməkdir.”

 

“Nəhcul-bəlağə”də Əmirəlmöminindən (əleyhissəlam): “Xəlvətdə olan Allahın günahlarından qorxun, çünki şahid olan elə hökm edəndir.”

 

الجليل Əl-Cəlil

Əzəmət və ucalıq sahibidir. Və bütün uca sifətlərlə (ehtiyacsızlıq, mülkiyyət, qüdrət, elm, nöqsanlardan uzaq olmaq və s. ) vəsf olunandır. Və O, əzəmət sahibidir ki, bütün əzəmətlər onun yanında kiçikləşir.

Burada əzəmətli və kiçik məcazi mənada istifadə olunur. Çünki Allah cisim deyildir.

 

الجواد Əl-Cəvad

Nemət verən və ehsan edəndir. Çox ehsan edəndir.

“Əl-Kərim” adı ilə “Əl-Cəvad” adın fərqi odur ki, “Kərim» istəyəndən sonra verir, “Cəvad» isə istəmədən.

 

الخبير Əl-Xabir

Bütün şeylərin daxili sirr və xüsusiyyətlərinə alim olandır. Həqiqətləri biləndir.

 

الخالق Əl-Xaliq

Misli olmayan məxluqatı icad və ixtira edəndir. Yəni hər bir şeyi yaratdıqda onun misli, tayı-bərabəri olmadan onu yaradır. Biz isə hər hansı bir şey düzəltmək üçün nəyəsə əsaslanıb onu düzəldirik.

“Əl-Musəvvir” adını izah edəndə “Xaliq», “Bari’” və “Musavvir” arasında olan fərq izah olunub.

 

خير الناصرين Xeyrun-Nasirin

Çoxsaylı köməyini təkrar edəndir. Necə ki “Xeyrur-Rahimin” rəhm etməyi çox təkrar edənə deyilir, həmçinin, O, kömək edənlərin ən yaxşısıdır. Yəni hər hansı bir kömək etsə, o işə zaval yoxdur və onu məğlub etmək mümkün deyil.

 

الديان Əd-Dəyyan

Bəndələrinə öz əməllərinin cəzasını verəndir. Yaxşı əməllərin cəzası savab, pis əməllərin cəzası isə əzabdır.

Həmçinin, hakim, qazi və bunlara bənzər mənasında da ola bilər.

Din sözündən götürülüb. Dinin mənası isə cəzadır. Bəzi təfsirçilər “Fatihə» sürəsində olan «Maliki yəvmid-din» ayəsini “Cəza günün sahibi” mənasında təfsir ediblər.

Din kəlməsi üçün başqa mənalar də zikr olunub. Onlardan:

— Hesab,

— Itaət,

— Adət və sair…

Ola bilsin ki, bütün zikr olunan mənalar düzdür.

 

الشكور Əş-Şəkur

Hətta yüngül itaətə görə təşəkkür edir və bunun müqabilində çoxlu savab verir. Nemətlərin ən əzəmətlisini verir və az şükrə razı olur.

Şükür lüğətdə ehsana etiraf etmək mənasındadır. Yəni hər hansı bir nemətin Allahdan olduğunu etiraf etsək, bu şükür deməkdir.

Allah-təalə bəndələrinə ehsan edib onlara nemətlər verir. Allah-təalə bəndələrin itaətinə görə onlara əzəmətli savab verir. Savab isə tərif və təzimlə birlikdə olan qazanılan bir mənfəətdir. Yəni hər hansı bir itaətimiz olsa, Allah-təala bu itaətin müqabilində bizi tərifləyib müəyən olunmuş mənfəəti bizə verəcək.

 

العظيم Əl-Əzim

Əqllərin dərk edə bilmədiyi əzəmət sahibidir.

Və deyilib ki əzəmətli xəlqi yaratdığına görə Allah əzim adlandırılır.

 

اللطيف Əl-Lətif

Bəndələrinə yaxşılıq edib bilmədikləri halda onlara lütf edəndir.

Lütf — mehribanlıq, yumşaqlıq, xoş, alicənab münasibət mənasını daşıyır.

Deyilib ki, lətif xəlqi yaratdığına görə O, “Əl-Lətif” adlandırılıb.

Və deyilib ki, O, az təklif edib çox nemət verən mənasındadır.

Həmçinin deyilib ki, O, hər bir şeyin dərinliyinə nufuz edib və belə bir yer yoxdur ki, O olmasın. O, hər bir yerdə və hər bir şeyin içindədir, daxilindədir.

 

الشافي Əş-Şafi

Dərman vasitəsi olmadan şəfa və sağlamlıq ruzi edəndir. Və yüngül dua ilə bəlanı dəf edəndir. Və kişik sınaqlara görə əzəmətli mükafat verəndir.

 

 

 

Bu sətirlərdən ayrılmazdan öncə bir neçə şeyi nəzərinizə çatdırmaq istəyərik.

— Alimlərimizin (Allah qalanları hifz eləsin, dünyadan gedənlərə rəhmət eləsin) zikr etdiklərinə əsasən yuxarıda izah etdiyimiz adlardan başqa adları inkar etməməliyik. Çünki ola bilər ki, Allahın başqa adları da var, necə ki bəzi rəvayətlərdə və dualarda zikr olunub. Misal üçün, “Covşən Kəbir” duasına müraciət etsək, görərik ki, orada olan adlar daha çoxdur.

— Zikr edilən adlar müxtəlif mənalara dələlət etdiyinə baxmayaraq bilməliyik ki, bu mənaların çoxluğu Allahın müqəddəs zatında deyil. Onun zatı təkdir və dəyişməzdir. Əksinə, bu çoxluq başqasına nəzər etdiyimizə görə əmələ gəlir. Başqası, yəni xəlq olunan, qüdrət olunan, ruzi verilən, rəhm olunan, lütf olunan və sair…

— Hişam ibn Həkəm imam Sadiqdən nəql edir:

Allahın 99 adı var, əgər hər ad məna olsaydı, hər ad “İlah» olardı. Lakin Allahın bir mənası var ki, bu adlar ona dəlalət edir.

 

Əlhəmdu Lilləhi Rabbil-Aləmin.

Bu kiatabın tamamlanması 2 ramazan 1442-ci hicri ili tarixinə təsadüf etmişdir.

 

Tərtib edən: Şeyx Fərhad Nəcəfi.

Redaktor: Orxan Vəlizadə.

 

 

 

Kitabı buradan yükləmək olar: https://cloud.systemli.org/s/Sde7DtYroAX62SC

1. بسمه تعالى